Elektrik artırımları ve yüksek elektrik faturaları yılbaşından beri ülke gündemini meşgul ediyor. Vatandaşlar elektrik faturalarından şikâyet ederken artırımlardan en çok etkilenen küme esnaf ve iş yerleri oldu. Çünkü en yüksek elektrik fiyatlandırması uzun müddettir iş yerlerine uygulanıyordu. Lakin bu durum bilhassa yılbaşında yapılan artırımlardan sonra daha da dikkat cazip hale geldi. Yüksek elektrik fiyatlarının başta iş yerleri olmak üzere tüm abone kümeleri için önemli bir sorun olduğu görülüyor. Sorunun tahlili için KDV indirimi dahil her türlü ihtimalin değerlendirilmekte olduğu konuşulurken elektrik tedarikçileri karşılaştırma ve değiştirme sitesi encazip.com, Avrupa ülkelerindeki örnekleri de kıymetlendirerek ülkemiz elektrik piyasasındaki fiyatlandırma sistemi için en cazip ve en istikrarlı prosedürün tüm abone kümelerinde maliyet bazlı tarifeye geçiş olacağını yaptığı tahlillerle aktardı.
Ocak ayında yapılan elektrik artırımları ile elektrik faturaları gündemin en sıcak konusu haline geldi. Yapılan elektrik artırımlarının gerisindeki neden elektrik maliyetlerindeki artış olurken maliyet artışlarının her abone kümesine farklı yansıtılması dikkat çekti. 2017 yılının temmuz ayında başlayan elektrik fiyatlarındaki artış trendi son artırımlarla birlikte en yüksek noktasına ulaştı. 2017 yılından günümüze kadar konutlarda kullanılan elektrik fiyatı güç bedeli için alt kademede yüzde 225, üst kademede ise yüzde 451 artarken iş yerlerinde bu artış yüzde 672 ve endüstride ise yüzde 626 oldu. Bu da birinci bakışta aslında konutlarda kullanılan elektriğin maliyetinin dolaylı olarak sanayi ve iş yeri abone kümelerine yansıtıldığını gösteriyor.
“2016 yılındaki sisteme geri dönüş değerlendirilmeli”
Elektrik fiyatlarındaki artışlar dikkat çekerken elektrik piyasasının problemlerinin 2017 yılından beri düzelmediği güç piyasası oyuncuları tarafından söz ediliyor. Misal sıkıntılar bilhassa son periyodun makroekonomik datalarında de görülebiliyor. Lakin 2016 yılı ve öncesindeki durumun hem güç piyasası hem de genel iktisat açısından günümüze kıyasla daha yeterli olduğu da öne çıkan görüşler ortasında. Ekonomik bilgiler de bu görüşleri dayanaklar nitelikte. Elektrik fiyatlandırmalarında 2016 yılında uygulanan sistemin yine gündeme gelmesi gerektiğini belirten güç ekonomisti ve encazip.com’un kurucusu Çağada Kırım, “2016 yılındaki elektrik fiyatlandırmalarına bakıldığında sanayi ve ziraî abone kümelerinin öbür abone kümelerine nazaran daha düşük fiyattan elektrik kullandığı ve böylelikle enflasyon başta olmak üzere tüm makroekonomik datalarda görece olumlu seyir görülüyor. Öteki taraftan mesken ve iş yeri elektrik fiyatlarının birbirine eşit olması daha adil ve hakkaniyetli bir fiyatlandırma olarak dikkat çekiyor. Dengelerin değişmesiyle birlikte 2022 yılında iş yerleri konutlardan yüzde 138, sanayi üreticileri ise yüzde 110 daha yüksek fiyattan elektrik tüketiyor. Artan üretici ve iş yeri maliyetleri haliyle iğneden ipliğe tüm tüketici eserlerine yansıyor” dedi. 2016 yılında ülkemizde olan üreticiye daha ucuz elektrik kullandırma stratejisinin Avrupa’da da uygulanmakta olduğunu ve böylelikle Avrupa ülkelerinin ekonomilerinin daha güçlü hale geldiğinin altını çizen Kırım, kelamlarına şöyle devam etti:
“Avrupa’da yapılan ve 2016 yılına kadar bizde de geçerli olan üretici ve iş yerlerine daha ucuz elektrik uygulamasının tüm iktisada tesiri epey olumluydu. Fakat bu durum daha sonra değişti ve konutların elektrik fiyatı öteki abone kümelerinin fiyatlarının çok yükseğe çıkması kıymetine düşük tutuldu. Bu durum birinci bakışta konut tüketicilerinin lehineymiş üzere algılansa da aslında yüksek üretici fiyatı, tüm eserlerin fiyatının artması ve vatandaşların daha yüksek maliyetlerle müsabakası manasına geliyor. Hem Avrupa örnekleri hem de ülkemizdeki deneyimler göz önünde bulundurularak problemlerin tahlili için 2016 yılındaki sisteme geri dönüş kesinlikle değerlendirilmeli.”
“Piyasa maliyetleri bazlı tarifeye geçilmeli”
Piyasa maliyetleri bazlı tarifeye geçilmesinin ise tüm aboneler için kısa vadede meseleleri çözeceğini belirten Kırım, şunları söyledi:
“Elektrik piyasasında mevcutta yüksek tüketimli kullanıcılar için uygulanan ve son kaynak tedarik tarifesi ismi verilen uygulamayla elektrik artırımı konusu büsbütün ortadan kalkmış durumda. Uygulama ile tüketici elektrik fiyatları, elektrik piyasasında oluşan maliyetlere nazaran belirleniyor ve böylece tüketicilerin ve üreticilerin azamî yarar elde etmesi sağlanırken hakkaniyetli olan bu sistemdeki kullanıcıların elektrik artırımına yansısı de olmuyor. Zira fiyatlar devlet tarafından değil özgür piyasa tarafından belirleniyor. Öte yandan halihazırda devletin piyasa tarafında düzenleyici ve denetleyici rolü devam ediyor ve örneğin piyasada tavan fiyat uygulaması yapılarak maliyetlerin fahiş biçimde yükselmesi önleniyor. Bu yapıda tedarikçi değiştirmemiş tüketicilere uygulanacak fiyat, piyasa fiyatlarının üzerine hakkaniyete uygun bir marj eklenerek belirleniyor. Şayet bu usul tüm tüketicilere uygulanmış olsaydı iş yerleri ocak ayı fiyatlarına nazaran yüzde 45, endüstrici yüzde 28, meskenlerdeki yüksek kademe tarifesindeki tüketiciler ise yüzde 20 daha düşük fiyattan elektrik kullanacaktı. Yüksek tüketimli tüketicilere yapılan bu uygulamanın konutlar de dahil tüm abone kümelerine uygulanması kısa vadede tüm sıkıntıları çözecek, hür piyasa dinamiklerinin düzgün işlemesiyle orta ve uzun vadede ise fiyatların önemli manada ucuzlaması kelam konusu olacak.”
“EÜAŞ fiyatları düşük lakin algısı yanlış”
Elektrik Üretim Anonim Şirketinin (EÜAŞ) 21 vazifeli tedarik şirketine yaptığı elektrik satışının fiyatlarıyla ilgili de konuşan Kırım, “Tartışma konusu olan uygulamalardan bir başkası de kamuya ilişkin EÜAŞ santrallerinden yapılan ucuz fiyata satışlar. Mevcut uygulamaya nazaran piyasa elektrik maliyetleri 1,1 TL’yken EÜAŞ santrallerinden elektrik 0,32 TL’ye 21 misyonlu tedarik şirketine satılıyor. Her ne kadar bu uygulama ile bu 21 şirkete öteki elektrik tedarikçileri için haksız rekabet oluştursa da EÜAŞ santrallerinin toplam elektrik üretimine katkısı sırf yüzde 18. Münasebetiyle EÜAŞ santrallerinden yapılan satışın farklı bir formda yapılması da elektrik gereksiniminin yalnızca çok az bir kısmını karşılayabilecek durumda, bu da zati çabucak hemen düşük kademeli mesken tarifesindeki tüketime karşılık geliyor.” dedi.
“Serbest piyasa tüketiciler için bir nimettir”
Elektrik piyasasındaki özgürleşme ve özelleştirmenin temelleri 1980’li yıllarda atılmış olsa da gerçek özgürleşme ve özelleştirme, 57. Türkiye Hükümeti Bakanlar Konseyi tarafından 8 Aralık 2000 tarihinde alınan kararla Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan münasebetinin ardından 20 Şubat 2001’de TBMM’de kabul edilen 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile gerçekleşti. Piyasanın özgürleşmesiyle birlikte gerek elektrik üretimi tarafında gerekse de başka teknik ve teknik olmayan alanlarda sermaye girişi açıldı ve piyasa heyeti güç açısından geride kalan 20 yılda yüzde 224 büyüdü. Elektrik piyasasının özelleştirilmesi konusundaki tartışmalarla ilgili olarak görüşlerini açıklayan Kırım, “Elektrik piyasasının özelleştirilmesi konusunu artık tartışmaya açmaya gerek yok. Çünkü üzerinden en az 20 yıl geçmiş durumda. Şu anda odaklanılması gereken nokta özgür piyasa şartlarının en güzel halde nasıl sağlanabileceğidir. Hür piyasa şartlarının tam manasıyla işlemesi ile rekabet açılır ve tüketiciler en az fiyatla azamî faydayı alır. Görüşlerimizi geçmiş üzerinden değil mevcut sistemi nasıl iyileştirebileceğimiz üzerinden lisana getirmemiz, tüketiciler açısından çok daha yararlı olacaktır.” dedi.
“Çözüm maliyet bazlı tarifede”
Serbest piyasa dinamiklerinin müdahalelerle bozulacağını ve gerçek yararın müdahalesiz fakat kontrol altında tutulan bir piyasa ile elde edilebileceğini vurgulayan Kırım, şunları söyledi:
“Mevcut tarife yapısı, hem maliyetleri esnaf ve endüstricinin sırtına yüklüyor hem de tüketicinin piyasaya katılmasını engelliyor. Elektrik faturalarını gündemimizden düşürmenin tek yolu meskenler dahil tüm abone kümeleri için maliyet bazlı tarifeye geçmek, şayet bir sübvansiyon gerekiyorsa bunu üretim ve ihracat yapan tüketicilere sağlamaktır. Bu biçimde tüketiciler, kullandığı gücün gerçek maliyetini ödediğini anlayarak yaşanan fiyat artışlarına karşı daha az hassasiyet gösterirler. Öteki taraftan düşük kademeli tüketiciler için elektrik fiyatı ucuz tutularak dar gelirli tüketicilerin rahat etmesi sağlanabilir. Bu usul için de EÜAŞ’ın kapasitesi kâfi olur ve alt kademe elektrik fiyatı daha da düşürülebilir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
